Nhà trường mới bắt đầu khi học chữ nho và thi cử do nhà vua tổ chức chắm dứt vào đầu thế kỷ XX để nhường chỗ cho nền Tây học do nhà nước thuộc địa cai trị nước ta.

Cái học mới dạy vừa chữ quốc ngữ, vừa chữ Pháp để đào tạo một lớp người mới thay thế lớp nho sĩ trước chỉ nhằm phục vụ chánh quyền thuộc địa .

Ngày 21 tháng 12 năm 1917, Nha Học Chánh Đông Dương ban hành chế độ giáo dục Pháp - Việt.

Nền giáo dục mới này là một sự cải tổ toàn diện, từ chữ làm chuyển ngừ là chữ Quốc ngữ và chừ Pháp, cho đến cách tổ chức học vấn, chương trình học và cách thi cử .

Trong nền học mới,Thầy giáo là một người chọn nghề dạy học , được đào tạo để có đủ khả năng dạy theo chương trình của chánh phủ . Thầy giáo được chính phủ tuyển dụng và bổ nhiệm, lảnh lương của chính phủ .

Trường học là cơ sở lớn, công cộng khang trang, lập ra dành làm nơi dạy học cho cả trăm học sinh hay nhiều hơn .

Tuổi đi học tử 3 tuổi vào lớp Mẫu giáo cho tới 17-18 tuổi học xong Trung học . Đây là lớp tuổi bắt buộc phải đi học . 

Hệ thống giáo dục Pháp-Việt được chia làm nhiều cấp, mỗi cấp gồm nhiều lớp.

Cấp Sơ Học gồm có 3 lớp, lớp Đồng Ấu hay lớp Năm (lớp1), lớp Dự Bị hay lớp Tư (lớp 2), lớp Sơ Đẳng hay lớp Ba(lớp 3) . Trường Sơ Đẳng thường được mở ở làng . Cấp sơ học dạy chữ Quốc Ngữ . Baì học gồm có tập đọc , tập viết, tập đặt câu bằng chữ Quốc Ngữ, và làm toán cọng trừ nhân chia , cách trí, vệ sinh, đức dục. Lớp Sơ Đẳng bắt đầu dạy thêm một ít chữ Pháp .

Cấp tiểu học gồm lớp Nhì Nhất Niên ( lớp 4 năm thứ nhất), Lớp Nhì Nhị Niên ( lớp 4 năm thứ hai ) , và lớp Nhất (lớp 5) . Trường tiểu học công lập được mở tại các Quận . Chữ Pháp là chữ chính được dạy ở cấp này . Các môn học có thêm Điạ dư, Sử ký, Cách trí, toán pháp, luận văn .

Học xong lớp Nhất học sinh thi Bằng Sơ Đẳng Tiểu Học . Đậu xong bằng tiểu học thì học sinh được thi tuyển theo học cấp tiếp theo .

Chương trình giáo dục ngày xưa chú trọng đạo đức, lễ nghĩa theo Nho giáo, và văn chương. Chương trình giáo dục ngày nay trọng khoa học nhiều hơn .

Ngày nay, sự liên hệ thầy trò không còn sâu đậm và tôn quí như thời của nền học vấn chữ Nho .

Do đó, quan niệm địa vị của thầy giáo đối với học sinh cao hơn địa vị của cha mẹ không còn hợp lý nữa trong nền giáo dục mới.

Mặc dầu thời gian và tổ chức giáo dục ngày nay hoàn toàn thay đổi khác hẳn tổ chức giáo dục ngày xưa, nhưng với truyền thống trọng văn hóa, giáo dục từ mấy ngàn năm qua của người Việt nam, thầy giáo bao gời cũng được học sinh kính trọng như kính trọng cha mẹ mình vì " trọng thầy mới được làm thầy " .

Một gương sáng Thầy trò ở Pháp ngày nay

Hôm 5 tháng 7 vừa qua, trường Tiểu học ở một làng nhỏ của Tỉnh Vienne, Pháp, nơi Bà Hélène Fillet làm Hiệu trưởng nay bãi trường. Hội phụ huynh, các Thầy cô giáo cũ mới, Hôi đồng Xã họp lại cùng tổ chức một buổi tiệc tiển hai bà giáo già vể hưu. Bà Hélène làm việc 17 năm tại đây, Hiệu trưởng 12 và 5 năm dạy học . Bà Françoise Bellanger, bạn của Hélène, đến nhận việc cùng ngày, về hưu cùng ngày. Thật cảm động . Học trò tất cả các lớp hát, làm kịch kể những vui buồn với hai cô giáo, những thói quen của hai cô. Học trò nay, có những đứa già nhứt là 25 tuổi, 23 tuổi, có hai con, một trai, một gái, đẩy xe tới tham dự lễ . Một cô bé, lúc xưa, trước khi Hélène làm cô giáo, đến học làm nghề service ở quán ăn nhà , sau đó học nghề y tá, và làm việc ở Nhà thương Montmorillon,  cùng chồng có nhà ở La Trimouille (cách Montmorillon 12 cây số) nay có chân  trong Hội phụ huynh, có hai đứa con một đứa là học trò Hélène hôm nay cũng có mặt .

Tất cả trên 400 người khách, tặng bông hoa cho 2 Bà Giáo đi hưu trí, ăn uống từ 18 giờ đến mãi 22 giờ mới về. Trời chiều mùa Hè nên 10 giờ đêm trời vẫn còn sáng, nhiều người còn kéo nhau ra sân cỏ uống rượu và nói chuyện vui. Gia đình của Bà Giáo Hélène đều có mặt tham dự tiệc .
Ở câp tiểu học, nhơn viên vừa dọn ăn vừa chăm sóc học sinh ăn uống . Nhiều khi nhơn viên phải  cắt thịt và đút cho các trẻ con ăn uống chu đáo . Ở Pháp phần ăn uống buổi trưa do làng xã trách nhiệm . Bửa ăn đều có Bác sĩ theo dõi để bảo đảm cho đủ thành phần dinh dưởng .  Phần ăn của học sinh đều được Hôi phụ huynh để mắt chăm sóc để trẻ con ăn uống đúng tiêu chuẩn và hạp vệ sinh. Học sinh nhà nghèo đều có sự giúp đở.

Hiệu trưởng cũng phải có mặt trong tất cả mọi sanh hoạt từ nghề nhà giáo đến việc quản lý đời sống con trẻ. Suốt buổi tối nói chuyện với các Hôi đồng Xã, với bà Bác sĩ xã hôi, với bà Tâm lý con trẻ .... mới thấy tài nghệ của Bà Hiệu trưởng khôn khéo, luôn luôn giữ lèo lái để trường học của mình lúc nào cũng đạt những đòi hỏi của học trò mình. Từ sửa sang tu bổ nhà trường, trồng thêm cây, vườn trẻ, sắp xếp thứ tự, sơn phết để trường lúc nào cũng sạch sẽ khang trang.

Lễ tiển hai Bà Giáo đi hưu trí vừa để nói lên lòng biết ơn sâu xa của học sinh, của phụ huynh và Chánh quyền thị xã thật long trọng . Tờ báo địa phương tới và viết một bài tường thuật rất đầy đủ:

" Phòng khánh tiết mới của Thị xã nay đưọc những bàn tay bé nhỏ của học sinh Tiểu học trang hoàng  đẹp đẽ để làm nơi tổ chức buổi lễ tiển 2 Bà Giáo đi hưu trí . Từng toán một học trò dưới quyền đạo diển của Cô Isabelle Léon tiến lên sân khấu trình diển những vở kịch hài hước, những thoại kịch, hát những bài hát vui, ... Tất cả đều nhằm kể lại thời gian qua hai Cô Giáo kính yêu giảng dạy học trò .

Bà Hélène Fillet, đầu tiên, năm 1995, tới trường Tiểu học công lập La Trémouille và dạy lớp Dự Bị . Năm 2000, Bà làm Hiệu trưởng nhưng vẫn dạy lớp Dự Bị cho tới ngày nghỉ hưu .

Bà Françoise Bellanger, sau nhiệm sở đầu tiên ở La Bressuire niên học 1993 - 1994, cũng tới La Trémouille năm 1995 nhận dạy lớp Vở Lòng cho tới ngày hôm nay .

Các quan khách, bạn bè, phụ huynh tặng cho 2 Bà nhiều bông hoa và đồ vật kỷ niệm .

Hai Bà từ nay ra " sân chơi " dài hạn, mang theo cái bàn làm việc của mình với tất cả những hình trang trí do học sinh của mình, theo suốt thời gian giảng dạy, tại một nơi, trong một phòng lớp, vẻ tô " (PVS dịch) .

Qua mấy ngàn năm lịch sử, quan niệm của con người về cuộc sống có thể thay đổi, vấn đề học vấn có thể thay đổi cho hợp với sự tiến hóa của xã hội , khoa học, văn minh của thời đại mới, nhưng chức năng của người thầy giáo không bao giờ thay đổi, đó là đem học thức, hiểu biết của mình đã học hỏi được truyền lại cho lớp người trẻ của thế hệ nối tiếp.

Qua lễ " Tiển đưa và Tri ân " 2 Cô Giáo đi hưu trí hôm 5 tháng 7 vừa qua ở trường Tiểu học của làng La Tremouille, không ai có thể nói là người Phương Tây duy lý thiếu tình cảm sâu sắc như người Á đông .

Việt nam là một nước thường tự hào có hơn bốn ngàn năm văn hiến, ngày nay cũng khó tìm được một trường hợp thể hiện tình Thầy trò như vậy . Vì " nhà trường xã hội chủ nghĩa là nơi thầy không muốn dạy, trò không muốn học ! " thì làm sao có thể có được những tình cảm chơn thật ?