Ngày 7 tháng 5 năm 1931, mười ngàn người ở châu thành Nữu Ước được mục kích một cuộc săn người sôi nổi chưa từng thấy.

 Một trăm năm mươi lính công an bao vây một căn phố để bắt tên tướng cướp Crowley, biệt danh là "Hai Súng" vì lúc nào y cũng mang hai cây súng ở trong mình. Họ leo Lên mái nhà bắn xuống, đặt súng liên thanh trên nóc những nhà chung quanh, dùng hơi cay và trong hơn một tiếng đồng hồ cả một khu mỹ lệ nhất của Nữu Ước vang lên tiếng súng và tiếng "lạch tạch" của liên thanh. Crowley núp sau chiếc ghế bành đệm bông, bắn lại lính không ngừng.
 
      Khi bắt được y rồi, viên giám đốc công an tuyên bố: "Nó vào hạng tội nhân nguy hiểm nhất. Nó muốn giết người là giết, không vì một lý do gì hết".

 
      Nhưng còn chính tội nhân, Crowley, y tự xét y ra sao? Muốn biết, bạn hãy đọc hàng sau này mà y vừa chống cự với lính vừa viết để lại cho đời: "Dưới lớp áo này, trái tim ta đập, chán ngán nhưng thương người không dám làm hại một ai hết".
 
      Không muốn làm hại ai hết! Vậy mà trước đó mấy ngày, khi một người lính công an lại gần y để hỏi giấy phép lái xe hơi, thì y xả ngay một loạt súng, giết người đó tức thì. Một kẻ sát nhân không gớm máu như vậy mà còn tự khoe: "Trái tim thương người, không muốn làm hại ai hết!".
 
      Trước khi ngồi lên ghế điện để chịu tử hình tại khám Sing Sing, y còn than: "Tôi chỉ tự vệ mà người ta xử tôi như vậy đó".
 
      Nghĩa là trong thâm tâm, y nhất định không chịu nhận y có tội.
 
      Bạn sẽ nói: "Thì chỉ có nó nghĩ thế, chứ còn ai lạ đời như vậy nữa".
 
      Không đâu, thưa bạn: kẻ thù số một của nước Mỹ, Al Capone, tên đầu đảng ăn cướp đã làm cho châu thành Chicago kinh khủng, cũng nói: "Ta đã dùng những năm tươi đẹp nhất trong đời để mua vui cho thiên hạ, vậy mà phần thưởng chỉ là bị chửi, và bị săn bắt như một con thú dữ".
 
      Mà cả Dutch Schultz, một trong những tên cướp lợi hại nhất ở Nữu Ước Cũng tuyên bố với một ký giả rằng y là ân nhân của thiên hạ.
 
      Viên giám đốc khám Sing Sing, ông Lawes, viết: "Ở Sing Sing, những tội nhân đều tự cho họ cũng có tâm trạng thông thường không khác đời chi hết. Cũng lý luận giảng giải tại sao chúng bắt buộc phải cạy tủ sắt hoặc bóp cò... và tuyên bố rằng bỏ tù chúng thật là bất công".
 
      Nếu ba tên cướp đó và cả bọn khốn nạn đương nằm trong khám, tự cho mình vô tội như vậy thì những người mà chúng ta gặp mỗi ngày ở ngoài đường, cả các bạn nữa, cả tôi nữa, chúng ta ra sao? 
 
      Cho nên ông John Wanamaker, một thương gia lớn có lần đã tự thú: "Từ ba mươi năm nay, tôi đã hiểu rằng: sự chỉ trích chẳng ích lợi gì hết". Ông đã sớm hiểu bài học đó. Riêng tôi, tôi đã phải phấn đấu trong một phần ba thế kỷ trước khi thấy ló ra ánh sáng của chân lý này: "Dù người ta có lỗi nặng đến đâu, thì trong một trăm lần, tới chín mươi chín lần người ta tự cho là vô tội".
 
      Chỉ trích đã vô ích mà còn nguy hiểm, vì làm thương tổn lòng tự ái của người và gây ra oán thù. Hơn nữa, kẻ bị ta chỉ trích tự nhiên sẽ hằn học chỉ trích lại ta, như ông tổng trưởng Bộ Nội vụ Albert Fall, vì ăn hối lộ một trăm ngàn đồng mà dùng gươm súng đàn áp kẻ bị ức hiếp, sau vỡ lở, bị ngồi khám, làm cho dư luận toàn quốc oán hờn chính phủ, đảng Cộng Hòa suýt đổ, Tổng Thống Harding bị giày vò, lo lắng đến đỗi ít năm sau thì chết. Vậy mà khi người ta trách y đã lợi dụng lòng tin cậy của bạn là ông Harding và phản ông, thì vợ y nhảy chồm chồm lên, khóc sướt mướt vặn tay bứt tóc, rủa đời, la lớn: "Không! không! chồng tôi không phản ai hết. Cả một tòa nhà đầy vàng cũng không quyến rũ được chồng tôi. Chồng tôi đã bị người ta phản".
 
      Tâm trạng con người như vậy đó. Kẻ làm quấy oán trách đủ mọi người, mà chẳng bao giờ oán trách mình cả. Bạn cũng như vậy và tôi cũng như vậy. Cho nên từ nay, mỗi lần muốn chỉ trích ai, ta nên nhớ hai tướng Cướp Capone và Crowley, nhớ Bộ trưởng Bộ nội vụ Fall. Ta nên hiểu rằng Những lời chỉ trích ta thốt ra, cũng như con chim bồ câu, bao giờ nó cũng trở về chỗ cũ. Kẻ bị ta chỉ trích chắc chắn sẽ tìm hết lý lẽ để tự bào chữa và trở lại buộc tội ta.
 
      Và hiểu vậy nên ông Abraham Lincoln đã để lại cái danh là có tài dẫn đạo quần chúng bực nhất trong lịch sử loài người. Hồi thiếu thời ông nhiệt liệt chỉ trích bất cứ ai, thậm chí tới viết những thơ phúng thích để chế giễu người ta rồi đem liệng cùng đường cho thiên hạ đọc cười chơi. Một lần cũng vì thói đó, suýt gây nên một cuộc đấu gươm. Từ đó chẳng những ông không bao giờ nhạo báng, mỉa mai ai nữa, mà còn khoan dung dễ dãi với mọi người. Châm ngôn của ông là: "Đừng xét người, nếu ta không muốn người xét lại ta".
 
      Trong thời Nam Bắc chiến tranh, có một lần bại quân phương Nam, ban đêm chạy tới một con sông, vì mưa bão mà nước dâng cao không thể nào qua nổi. Ông đánh dây thép, rồi muốn chắc chắn hơn, lại sai người mang hiệu lệnh cho đại tướng Meade cầm đầu quân phương Bắc bảo phải lập tức tấn công quân phương Nam do tướng Lee cầm đầu. Nhưng Meade vì ngần ngừ, trễ nải đã làm ngược hẳn lệnh ông và để cho quân Phương Nam thừa Lúc mực nước xuống, qua sông mà thoát được, lỡ mất cơ hội độc nhất, Vì chỉ một trận đó có thể chấm dứt cuộc Nam Bắc tương tàn.
 
      Ông Lincoln giận lắm, la: "Trời cao đất dày, như vậy là nghĩa lý gì?" .
 
      Rồi ông than với con rằng: "Quân Địch ở trong tay ta mà để cho nó thoát! Trong tình thế đó bất cứ ai cầm quân cũng có thể đánh bại tướng Lee. Mà nếu cha có mặt tại đó, chắc chắn đã thắng trận rồi!". Đoạn ông hậm hực viết bức thư này:
 
      Đại tướng thân mến, tôi không tin rằng ông nhận chân được sự đại Tướng Lee trốn thoát tai hại là dường nào! Quân đội y ở trong tay ta, và vì y đã bại nhiều phen, nếu đánh ngay lúc đó thì chí một trận thì chiến tranh đã kết liễu. Nay thì nó sẽ kéo dài ra không biết đến bao giờ. thứ hai trước, ông đã không thắng nổi Lee, bây giờ y đã qua sông, mà lực lượng của ông chỉ có thể bằng hai phần ba hôm đó thì làm sao thắng nổi y được nữa? 
 
      ... Dịp may ngàn năm một thuở của ông đã qua rồi và không ai thấu nổi nỗi buồn khổ của tôi!...
 
      Nhưng bức thư đó, bức thư trách nhẹ nhàng có vậy, ông viết rồi mà không gởi. sau khi ông chết, người ta tìm thấy trong giấy tờ của ông.
 
      Vậy có lẽ ông đã tự nghĩ: "Hãy khoan, đợi một chút... đừng hấp tấp. ta ngồi yên ổn trong tòa Bạch Ốc này mà ra lệnh thì thật dễ. Nhưng nếu ta đã có mặt tại bãi chiến trường, nếu như ông Meade từ mấy tuần nay, ta đã thấy máu chảy, đã nghe tiếng rên la của lính bị thương hoặc hấp hối, thì có lẽ ta cũng không hăng hái tấn công kẻ địch lắm. Vả Lại, nếu ta có tính rụt rè của Meade thì ta cũng hành động y như ông ta. Thôi, việc đã vậy rồi, nói cũng vô ích. gởi bức thư này đi, dù ta có hả giận chút đỉnh, nhưng Meade sẽ trách lại ta, sinh ra oán giận, mất lòng tự tin của ông ta đi, và biết đâu ông chẳng từ chức nữa".
 
      Là vì ông đã kinh nghiệm rằng những lời nghiêm trách không có ích lợi gì cả.
 
      Theo Theodore Roosevelt kể lại rằng hồi ông còn làm Tổng Thống, mỗi lần gặp điều khó xử, thường ngả lưng vào ghế, nhìn lên tấm hình của Lincoln treo trên tường và tự hỏi: "Lincoln ở địa vị mình, sẽ xử trí ra sao? giải quyết ra sao?" .
 
      Chúng ta cũng vậy, lần sau có muốn "xài" ai, hãy rút tấm giấy năm mỹ kim ở trong túi ra mà ngắm hình Lincoln trên đó và tự hỏi rằng: "Ở Vào địa vị ta, Lincoln xử trí ra sao?" và muốn sửa đổi người, ta hãy sửa đổi ta trước đã. Như vậy có lợi hơn và... ít nguy hiểm hơn".
 
      Khổng Tử nói: "Khi bực cửa nhà ta dơ thì đừng chê nóc nhà bên sao đầy Tuyết".
 
      Hồi nhỏ tôi tự phụ lắm. Một lần nhận được bức thư có thêm mấy chữ này: "Thư này đọc cho người ta viết, mà không coi lại". Tôi thích hàng chữ đó lắm vì tôi thấy nó cho ta có vẻ quan trọng và bề bộn công việc. Rồi một hôm, muốn lên mặt với một tiểu thuyết gia, tôi viết thư cho ông ta và cũng thêm hàng chữ ấy. Tiểu thuyết gia đó gởi trả bức thư và thêm vào: "Chỉ có sự ngu xuẩn của ông mới ví được với sự thô lỗ của ông thôi".
 
      Nói cho đúng, tôi đã vô lễ và những lời chỉ trích đó không phải là không đáng. Nhưng vì tôi chỉ là một thằng người, nên tôi thấy nhục lắm và thâm oán tiểu thuyết gia đó đến nỗi mười năm sau, khi hay tin ông ta chết tôi đã chẳng tiếc một người có tài mà chỉ nhớ tới sự ông đã làm thương tổn lòng tự ái của tôi.
 
      Vậy bạn muốn người ta oán tới chết, thì hãy dùng những lời chỉ trích cay độc. Còn không thì nên nhớ rằng loài người không phải luôn có lý trí đâu. Họ hành động suy nghĩ theo tình cảm, thành kiến, lòng kiêu căng và hợm hĩnh của họ. Sự chỉ trích ví như một mồi lửa, mà lòng kiêu căng của con người là một kho thuốc súng, gặp nhau tức bùng nổ, gieo tai hại vô cùng.
 
      Benjamin Franklin hồi nhỏ vụng xử bao nhiêu thì sau này lại giỏi về khoa tâm lý và dụng nhân bấy nhiêu cho nên được bổ làm sứ thần Huê Kỳ tại Pháp. Bí quyết của sự thành công đó là ông không bao giờ chỉ trích ai hết và chỉ thành thực ca tụng đức tính của người thôi.
 
      Chỉ trích oán trách người, buộc lỗi cho người thì kẻ điên nào cũng biết. Nhưng hiểu người và tha thứ cho người thì phải có tâm hồn cao cả và sức tự chủ mạnh mẽ mới được.
 
      Carlyle Nói: "Muốn xét độ lượng của ai chỉ cần xem cách xử sự của người đó với kẻ dưới". Vậy đáng lẽ buộc tội, chỉ trích ai thì ta phải rán hiểu họ, tìm nguyên nhân những hành vi của họ. Đó là nguồn gốc của cảm tình, khoan dung và hòa hảo.
 
      Đức Thượng Đế kia mà còn đợi khi người ta chết rồi mới xét công và tội. Tại sao người phàm như chúng ta lại nghiêm khắc hơn Ngài?