Góp ý với ban Việt Ngữ BBC về bản dịch
bài diễn văn nhậm chức của TT Barack Obama

“...Ban dịch thuật của BBC Việt ngữ đã vô hình trung dùng xảo thuật «phản thông tin» (desinformation) , kỹ thuật tuyên truyền của tình báo Đông Đức trước đây, pha lẫn 70% tin thật với 30% tin giả, qua đó người ta hiểu lầm ban Việt ngữ BBC có ý bào chữa cho chính quyền Việt Nam hiện nay, đánh lạc hướng mọi người...”

Bài diễn văn nhậm chức của TT Obama đã được ban biên tập Việt ngữ BBC dịch ra tiếng Việt, đăng trên trang web BBC ngày 20 tháng 1 năm 2009. Bài diễn văn tiếng Việt này đã dịch không sát nghĩa với nguyên văn của bản chính, nhất là trong đó có một đoạn đã dịch thiếu, làm sai ý nghĩa nguyên thuỷ của bài diễn văn. Cái sai quá trầm trọng nên khó có thể bỏ qua.

Trong tinh thần xây dựng tôi đã viết thư riêng cho BBT BBC Việt ngữ ngày 22 tháng 1 năm 2009 về điểm sai này và nhắc nhở BBT sớm sửa chữa. Đến hôm nay, lúc viết các dòng chữ này, ngày 25 tháng 1 năm 2009, bài diễn văn tiếng Việt vẫn y nguyên đó, không thay đổi mặc dù bản dịch sai của họ đã gây hiểu lầm lớn. Bất đắc dĩ tôi mới phải đưa ra công luận sự sai lầm ngoan cố này.

Đoạn sau đây nguyên văn tiếng Anh:

That we are in the midst of crisis is now well understood. Our nation is at war, against a far-reaching network of violence and hatred. Our economy is badly weakened, a consequence of greed and irresponsibility on the part of some, but also our collective failure to make hard choices and prepare the nation for a new age. Homes have been lost; jobs shed; businesses shuttered. Our healthcare is too costly; our schools fail too many; and each day brings further evidence that the ways we use energy strengthen our adversaries and threaten our planet.

BBT BBC Việt ngữ đã dịch ra tiếng Việt:

Chúng ta hiện đang trong giữa cuộc khủng hoảng mà ai ai cũng biết. Đất nước chúng ta đang trong thời chiến, chống lại một mạng lưới bạo lực và thù hận rộng khắp, một phần là hậu quả của thái độ tham lam, vô trách nhiệm của một số người, nhưng cũng là hậu quả của việc chúng ta đã thất bại, không có những lựa chọn khó khăn, chuẩn bị sẵn sàng cho đất nước trong kỷ nguyên mới.

Câu “Our economy is badly weakened” đã không thấy trong bản dịch của BBT BBC Việt ngữ.

Sai lầm này rất lớn, làm người đọc hiểu là TT Obama đã nhìn nhận cuộc chiến tại Iraq và Afghanistan có nguyên nhân từ “thái độ tham lam, vô trách nhiệm của một số người”. Việc ngộ nhận này đã xảy ra. Báo Lao Động ngày 23 tháng 1 có bài của tác giả Hà Văn Thịnh. Tác giả này viết:

Obama đã nói thẳng rằng "bạo lực và thù hận rộng khắp, một phần là hậu quả của thái độ tham lam, vô trách nhiệm của một số người, nhưng cũng là hậu quả của việc chúng ta (nước Mỹ) đã thất bại đối với những lựa chọn khó khăn, chuẩn bị sẵn sàng cho đất nước trong kỷ nguyên mới...". Đây là lần đầu tiên, diễn văn nhậm chức của một tân TT Mỹ dùng đến từ cụm từ "thất bại" (but also our collective fallure). Obama đã cho thấy ông dám nhìn thẳng và chỉ rõ sự thật.

Ta thấy tác giả Hà Văn Thịnh đã sử dụng nguyên văn bản dịch của BBC để làm tài liệu tham khảo cho bài viết. Cái sai đầu tiên của tác giả Hà Văn Thịnh là đã không tham khảo nguyên văn tiếng Anh của bài diễn văn. Nếu ông Obama «nói thẳng» như thế, tức ông đã phủ nhận công lao của các nước đồng minh hiện đang tham chiến tại Afghanistan, phỉ nhổ vào xương máu của các chiến binh HK và đồng minh đã đổ ra nơi các chiến trường này, đồng thời lên án ông Bush và những người thân cận đã «tham lam và vô trách nhiệm».

TT Obama không hề nói như vậy. Đó chỉ là nội dung của bài dịch tiếng Việt sai rất tệ hại của BBC. Tuy nhiên đó là lập trường của nhà nước CSVN, họ cho rằng cuộc chiến tại Iraq là do lòng tham của HK, muốn chiếm đoạt dầu hoả Iraq. Phải chăng đây cũng là lập trường theo quán tính của dịch giả BBC ?

Về bài viết của tác giả Hà Văn Thịnh, tác giả cũng viết sai chữ failure thành ra fallure, đồng thời dịch sai thành ra thất bại . Theo ý trong đoạn văn thì phải dịch là «không làm» mới sát nghĩa. Câu “our collective failure to make hard choices and prepare the nation for a new age” nếu có thể dịch riêng rẽ thì có thể dịch là: «chúng ta đã không biết làm những chọn lựa khó khăn và chuẩn bị đất nưóc cho một kỷ nguyên mới». Không làm (vì quên hay vì vô ý thức) chứ không phải thất bại (thất bại là có cố gắng làm mà không thành công).

Về bản dịch của BBC, chỉ trong đoạn trích dẫn, ngoài sai sót dẫn trên, còn có các điểm sai khác như sau:

- Không hề có vấn đề «thái độ» trong nguyên bản tiếng anh ở câu, “a consequence of greed and irresponsibility on the part of some” mà bản dịch thêm vào “hậu quả của thái độ tham lam, vô trách nhiệm của một số người”.

- Dịch giả BBC không hiểu rằng chữ THAT đứng đầu câu (That we are in the midst of crisis is now well understood), tiếp theo là một mệnh đề, có mục đích báo trước rằng sự kiện được diễn tả trong mệnh đề sẽ đóng vai trò chủ từ của động từ sẽ gặp (ở đây là IS (to be). Câu “That we are in the midst of crisis is now well understood” nếu dịch riêng thì phải dịch là: “sự kiện chúng ta đang lâm vào khủng hoảng giờ này đã được (mọi người) hiểu rõ”.

- Về cách dịch “failure to do something” trong 90% trường hợp có nghĩa là “không làm một việc gì đó đáng lẽ phải làm”, chỉ có 10% trường hợp có nghĩa là thất bại (có làm nhưng không thành công). Dịch giả cũng không hiểu failure trong câu “failure to make hard choices and prepare”... nên đổi failure thành một động từ (“thất bại”)!

- Câu dịch "chúng ta đã thất bại, không có những lựa chọn khó khăn, chuẩn bị sẵn sàng" có ba động từ (gạch dưới) trong khi câu tiếng Anh chỉ có hai (2) động từ make choice và prepare.

Đoạn trích dẫn diễn văn TT Obama có thể dịch như sau:

Chúng ta đang khủng hoảng, điều này giờ đây mọi người đều biết. Nước ta đang chiến đấu, để chống lại cả một mạng lưới của bạo lực và thù hận. Kinh tế của chúng ta đang suy yếu, do sự tham lam và vô trách nhiệm của một số người, nhưng cũng vì chúng ta đã không biết làm những chọn lựa khó khăn và chuẩn bị đất nước cho một kỷ nguyên mới.

Bài diễn văn nhậm chức của TT Obama đã bị báo chí các nước cộng sản cắt xén và thay đổi nội dung. Tại Việt Nam có các báo như Vietnamnet, Lao Động v.v. Tại Trung Quốc, sự việc truyền thông của Trung Quốc không trung thực đã bị báo chí nước ngoài bắt bẻ. Trường hợp Vietnamnet của VN cũng có một số bài viết hải ngoại lên tiếng phê bình.

Những sự việc này xem ra không nặng lắm.

Bản dịch tiếng Việt của BBC đã được nhiều người tham khảo, không phải chỉ ở số lượng người vào đọc, mà còn có nhiều tổ chức, cá nhân loan truyền bài này bằng email cho thân hữu, bạn bè khắp nơi.

Nội dung rất sai của bản dịch này đã gây ảnh hưởng xấu, như bài viết trên báo Lao Động đã chứng tỏ, khiến độc giả và ngay cả các nhà báo hiểu lầm.

Ban dịch thuật của BBC Việt ngữ đã vô hình trung dùng xảo thuật «phản thông tin» (desinformation) , kỹ thuật tuyên truyền của tình báo Đông Đức trước đây, pha lẫn 70% tin thật với 30% tin giả, qua đó người ta hiểu lầm ban Việt ngữ BBC có ý bào chữa cho chính quyền Việt Nam hiện nay, đánh lạc hướng mọi người cho họ thấy rằng chính sách Hoa Kỳ cũng chẳng hơn gì chính sách của Việt Nam, đạo đức của Hoa Kỳ cũng chẳng hơn gì đạo đức của chính quyền Việt Nam hiện nay. Gương dân chủ của Hoa Kỳ cũng chẳng cần phải theo làm gì cho mất công!

Vài dòng góp ý với Ban Biên Tập BBC Việt ngữ. Ông Obama nói thế nào thì nên tôn trọng như thế đấy, không thêm bớt. Đó là thái độ lương thiện tối thiểu của người làm công tác báo chí.