Một trong nhiều câu chuyện làm tôi thích thú là cách thức bà ngoại đi coi mắt tìm vợ cho cậu út...
Bà ngoại tôi gốc người Nha Mân Sa Đéc, nơi ở Miền Tây được tiếng có nhiều gái đẹp. Lúc tôi mười tuổi thì bà ở tuổi bảy mươi, tôi thường quấn quít bên bà. Tôi thường nhìn bà say đắm vì vẻ đẹp quí phái vương giả. Bà cũng giỏi về công dung ngôn hạnh. Người ta đồn rằng gái Nha Mân đẹp vì là hậu duệ của các cung tần mỹ nữ theo hầu chúa Nguyễn trên đường bôn tẩu và bị bỏ rơi khi bị quân Tây Sơn truy nã quá cận kề.
Tôi thường lắng nghe những cuộc nói chuyện giữa Má và bà về chuyện đời. Một trong nhiều câu chuyện làm tôi thích thú là cách thức bà ngoại đi coi mắt tìm vợ cho cậu út.
Theo bà, để có một người vợ tốt về mọi mặt cho con trai mình, trước nhất là phải tìm hiểu về bà mẹ của đứa dâu tương lai, bởi vì “mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng”. Theo bà trong bất cứ gia đình nào, từ giàu sang đến nghèo hèn, từ có ăn học đến ít học, từ chức quyền đến dân dã, con gái vẫn là rập khuôn người mẹ vì nhận được giáo dục gia đình trực tiếp từ mẹ. Nhìn mẹ thì biết con, nhìn con thì biết bà mẹ ra sao.
Bà ngoại kể lại kinh nghiệm của bà về phương pháp đi tìm dâu, tức đi “coi mắt tìm vợ” cho những cậu của tôi. Ngày xưa, đi tìm dâu thường phải qua trung gian là người quen nhiều tín nhiệm làm “mai mối”, một hình thức như “cò hôn nhân” ngày nay. Bà ngoại không tin lắm về lời quảng cáo của bà mai, bởi vì “Trên đời có 4 cái ngu, làm mai, lãnh nợ, gác cu, cầm chầu“; không ai dại làm cái ngu nhất mà không có lợi lộc gì cho mình.
Cậu Út 28 tuổi có quen một cô gái tuổi 23 ở vùng Sa Đéc, cũng không xa Nha Mân lắm là quê hương của bà ngoại. Cậu Út nói cô ta đẹp, thùy mị và muốn bà ngoại chấp thuận để đi tới hôn nhân. Bà ngoại cũng không khó lắm về việc chọn vợ cho con trai một khi cậu đã chọn trước, ngoại sẽ đồng ý nếu cô ta có đủ tiêu chuẩn tối thiểu cho một gia đình hạnh phúc. Cậu mô tả là gia đình cô ta thuộc loại hơn trung bình, cha mẹ sống nhờ ruộng vườn khá rộng lớn trong làng, cô ta được ra tỉnh ăn học và hiện làm cô giáo của một trường trung học quận ở Nha Mân. Bà ngoại hỏi về việc quán xuyến gia đình cô ta có biết không. Cậu cười trả lời “Làm sao con biết được, lấy nhau rồi sau mới biết”. Bà ngoại trả lời “Thôi được rồi, chuyện đó tao lo”. Bà giảng cho cậu biết sự quan trọng của tính quán xuyến trong gia đình, “giàu nhờ bạn, sang nhờ vợ”, “Đằng sau sự thành công của đàn ông luôn luôn có bóng dáng của phụ nữ”, chính người vợ giúp chồng làm nên sự nghiệp, “chồng như cái đăng, vợ như cái đó”, đăng lùa được cá, nhưng đó lủng rách thì cá chui lọt đi hết còn đâu sự nghiệp, v.v.
Cậu út dàn xếp ngày bà ngoại đến làm quen gia đình cô ta. Bà dẫn má đi theo. Bà dặn má những gì cần quan sát để giúp bà. Về cô gái, bà nói là “sắc đẹp” không bằng “cái duyên”, nếu có cả hai thì lý tưởng, nếu chỉ có một thì phải chọn “cái duyên”, bởi vì có nhiều người đẹp mà vô duyên, lảng nhách, thì chẳng tích sự gì. Về hình dáng thì chọn “Lưng dài vai tròn” là biết nuôi chồng nuôi con (Vượng phu ích tử), “da mịn, mặt sáng láng, mũi cao, lỗ mũi kín ” sinh con thông minh, giúp chồng thăng tiến, giữ tiền làm giàu cho chồng “trán thẳng mày thanh” là đàn bà phúc hậu. Ngoại còn dặn chớ chọn “lưỡng quyền cao, mũi nhỏ” là số sát phu, “mặt chỗ lép chỗ nhọn” làm chồng con sạt nghiệp, “mũi nhỏ mặt bạnh” thì đa dâm, “miệng rộng mồm méo” thì chồng con khổ cực, “mặt lớn mà lép” thì không có phước đức cho chồng con, “mũi tẹt mặt lớn” thì chồng con phá sản, “trán lép mỏ nhọn” thì ăn nói điêu ngoa, lộng ngôn, v.v.
Ngoại còn dặn là không những quan sát cô gái, mà cũng phải quan sát ở người mẹ với những đặc tính lộ diện nói trên, đặc biệt quan sát cách ăn nói có được đoan trang không, có nói hớt với chồng, v.v.
Về tính quán xuyến, ngoại dặn má quan sát dùm chuyện nhà cửa nhất là cái nhà bếp. Ngoại bảo đồ đạt sang trọng đắc tiền không quan trọng mà quan trọng là biết cách trang trí, chỗ nào phải thứ gì thích hợp, màu sắc có đi đôi với thiết kế trong nhà không, dầu nhà nghèo với vật dụng thô sơ nhưng nhìn cách trang trí thì biết gia chủ thuộc hạng người nào.
Bà dặn má là trong lúc ngoại nói chuyện với bà mẹ, má tìm cách theo cô gái xuống bếp để xem cái bếp như thế nào. Như ngoại nói, không phải nhà bếp được trang bị sang trọng là thuộc giới cao sang, mà phải xem cách họ sắp xếp có đẹp mắt hợp lý không, có gọn gàng sạch sẻ không. Nhìn cái bồn rửa chén còn chén bát ngâm ở đó không, nhìn tấm thớt có được khô sạch không, nhìn cái tủ chén có ngăn nắp không, cái thùng rác như thế nào, nền nhà có dơ có rác không, v.v.
Ngoại còn dặn má giả bộ không biết nấu món này món nọ, hỏỉ thử cô gái cách nấu xem cô ta có biết nguyên tắc căn bản nấu ăn không. Ngoại nói, hầu hết thiếu nữ đi học dĩ nhiên không rành nấu bếp theo từng món, nhưng nếu được người mẹ dạy nguyên tắc căn bản nấu ăn, thì với học thức sẵn có, cô ta sẽ nấu ăn hoàn hảo khi có thì giờ sau này. Hoặc sau này, có người giúp việc người vợ phải biết quán xuyến trông chừng người giúp việc nấu ăn không qua được mặt mình.
Đó là những bí quyết tối thiểu để đi “coi mắt” tìm con dâu ở thời bà ngoại.
