UPR là tên viết tắt của 3 chữ: Universal Periodic Review mà tôi xin tạm dịch là Tổng Xét Ðịnh Kỳ được Liên Hiệp Quốc cho ra đời vào năm 2006.
Từ đó, cứ mỗi 4 năm rưỡi Liên Hiệp Quốc thông qua Hội Ðồng Nhân Quyền (HÐNQ - Human Rights Council) lại tổng xét các quốc gia thành viên (như Việt Nam chẳng hạn) về vấn đề nhân quyền để xem các nước có thi hành đúng các hiệp ước quốc tế mà họ đã ký kết hay không.
Tháng Giêng 2014 sắp tới đây sẽ tới phiên Việt Nam được đem lên bàn mổ ở Geneve, Thụy Sĩ. Trong lần tổng xét này, HÐNQ sẽ dựa vào 3 bản báo cáo trước khi thảo luận với chính phủ Việt Nam. Sau đó họ sẽ tổng kết và đưa ra kiến nghị yêu cầu chính phủ Việt Nam thực hiện.
Ba bản báo cáo đó bao gồm: Báo cáo của quốc gia thành viên (the State's national report), báo cáo của Liên Hiệp Quốc (UN report on the State) và báo cáo tổng kết của các thành viên liên quan (Summary of other relevant Stakeholders' information) bao gồm đệ trình (submission) của các tổ chức phi chính phủ (NGOs) hay của các nhà hoạt động dân chủ, xã hội, về vấn đề nhân quyền ở nước này.
Vì vậy, nói một cách tóm tắt, đây là cơ hội để những người dân Việt Nam, những nhóm hoạt động xã hội dân sự (civil society groups) trực tiếp lên tiếng một cách chính thức với Liên Hiệp Quốc về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam trong 4 năm vừa qua.
Nếu chúng ta không lên tiếng, chắc chắn Liên Hiệp Quốc sẽ dựa vào bản báo cáo của Hà Nội để đưa ra nhận định. Và chắc chắn một điều là trong những nhận định đó sẽ hoàn toàn không có những cái tên như Cù Huy Hà Vũ, Ðiếu Cày, Trần Huỳnh Duy Thức, Tạ Phong Tần hay Việt Khang.
Nếu muốn cho thế giới biết, chúng ta phải lên tiếng. Nếu muốn thấy thay đổi ở Việt Nam, chính chúng ta phải bỏ công, bỏ sức viết và đệ trình những kiến nghị nghiêm túc, đưa ra những bằng chứng cụ thể. Ðể từ đó thế giới có thể hiểu rõ vấn đề. Có thể biết chắc ở đâu có đàn áp. Và ai mới là người đang lộng ngôn, tuyên truyền cần được giáo dục lại.
Ðã đến lúc chúng ta, những con dân xứ Việt, dành lại quyền tự do ngôn luận, để không phải chỉ nói cho chúng ta nghe, chỉ rầm rĩ trên các trang mạng Facebook, ở trong nhà, với bạn bè thân thiết ở đầu phố, mà đường đường chính chính chúng ta sẽ nói rõ, nói thật cho tất cả các quốc gia thành viên của Liên Hiệp Quốc cùng nghe. Vì đơn giản đó là quyền của chúng ta.
Ở Việt Nam có thể chúng ta không có quyền lên tiếng. Nhưng ở Geneve, Thụy Sĩ, vào Tháng Giêng 2014 sắp tới đây chắc chắn tiếng nói của chúng ta sẽ được tôn trọng.
Các bạn sẵn lòng nhập cuộc chứ?
OK. Nếu sẵn lòng thì trước tiên chúng ta cần phải biết và tuân theo một số thủ tục cần thiết.
Thứ nhất, đệ trình của một tổ chức NGO không được dài hơn 2,815 chữ (khoảng 5 trang). Nếu đây là một đệ trình chung (joint submission) của nhiều NGO khác nhau thì nó không được dài hơn 5,630 chữ (khoảng 10 trang).
Thứ hai, vì đây là những đệ trình chính thức cho Liên Hiệp Quốc nên nó không thể được cho là bí mật (confidential) hay ẩn danh (anonymous). Tên của tổ chức và bản đệ trình sẽ được đăng tải chính thức trên website của HÐNQ về vấn đề UPR nếu hội đủ các tiêu chuẩn. Vì vậy, nếu sợ bị đàn áp hoặc trả thù, các tổ chức hay cá nhân có thể nộp đệ trình thông qua một tổ chức phi chính phủ quốc tế như VOICE chẳng hạn.
Thứ ba, khi viết đệ trình, bạn chỉ nên chú trọng đến một vài vấn đề nổi bật. Không nên ôm đồm quá. Từ 5 đến 10 vấn đề là nhiều nhất cho một đệ trình (1-2 vấn đề cho mỗi trang).
Thứ tư, khi viết về một vấn đề, đầu tiên bạn đưa ra bối cảnh chung (general statement) kế tiếp là đưa ra những thí dụ cụ thể (supportive examples). Sau đó là các đề nghị thực hiện (recommendations).
Thứ năm, khi viết các bạn nên tránh dùng những từ ngữ quá xúc cảm (emotional) hoặc chủ quan (subjective). HÐNQ cần biết những con số, tên tuổi, thí dụ điển hình hơn là cảm nhận của bạn về vấn đề đó. Bạn cũng đừng gửi hình ảnh hoặc biểu đồ hay các bản báo cáo thường niên khác của ai đó.
Thứ sáu và cũng là quan trọng nhất, bạn cần phải nộp đệ trình này cho Văn Phòng Cao Ủy Liên Hiệp Quốc về Nhân Quyền (Office of the High Commisioner for Human Rights) trước ngày 17 Tháng Sáu tới đây. Nếu muốn biết thêm chi tiết, bạn có thể truy cập vào trang mạng này của Văn Phòng Cao Ủy:
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/NgosNhris.aspx
Một khi làm xong bản đệ trình, bạn cần viết một lá thư đính kèm (cover letter) trong đó ghi rõ tên và hoạt động của tổ chức, logo hoặc website (nếu có), ngày thành lập cũng như người liên lạc. Nếu có thể, bạn nên tóm tắt nội dung bản đệ trình trong lá thư này, đánh dấu trang (pages), đoạn (paragraphs) trước khi gửi toàn bộ (dưới dạng word document) về địa chỉ email của Văn Phòng Cao Ủy là:
Trong email gửi đi, trong phần tên (title) của email, bạn nên ghi theo thứ tự như thế này: Tên tổ chức/loại đệ trình/tên nước liên quan/tháng năm tổng xét. Riêng trong phần email message, bạn có thể viết tóm tắt lại lá thư (cover letter) mà bạn gửi đính kèm đó là tên và hoạt động của tổ chức cũng như người thay mặt liên lạc.
Thí dụ, nếu lần này tôi quyết định thay mặt VOICE làm đệ trình cùng với Phong Trào Con Ðường Việt Nam ở trong nước thì tôi sẽ viết trong phần title của email thế này: VOICE - Joint UPR Submission - Vietnam - January 2014. Một khi nhận được, Văn Phòng Cao Ủy sẽ gửi email trả lời xác nhận.
Thế đã nhé. Ðương kim Tổng Thư Ký Liên Hiệp Quốc ông Ban Ki-moon đã từng nhận xét: “The UPR as great potential to promote and protect human rights in the darknest corners of the world” (Tiến trình tổng xét định kỳ có tiềm năng quảng bá và bảo vệ nhân quyền ở những nơi đen tối nhất trên thế giới).
