Bùi Phạm Thành
(Đặc San Lâm Viên)
Ngày xưa, có một vị vua của một quốc gia vẫn còn bán khai, ông ta lại là người có những ý tưởng, mặc dù có phần được ca tụng của các nước láng giềng xa xôi, cho là hay, là đẹp và đúng khuôn mẫu, nhưng thực ra vẫn còn mang tính cách man rợ. Ông ta là một người hào hoa phong nhã, và hóm hỉnh, có uy quyền tuyệt đối, luôn làm và bắt mọi người phải làm theo ý muốn của ông ta, thế cho nên ông ta đã biến những điều tưởng tượng đa dạng của mình thành sự thật. Khi tình trạng của quốc gia trở nên yên ổn về mọi mặt và mọi ý muốn, cho dù kỳ quặc đến đâu của ông ta cũng vẫn được thoả mãn một cách quá dễ dàng thì lại càng khiến ông ta trở nên nhàm chán và bực dọc. Vì không có gì khiến ông ta hài lòng bằng việc làm cho tình hình trở nên xáo trộn, sóng gió để có dịp phô trương quyền lực, hoặc thực hiện những ý kiến ngông cuồng.
Trong số các quan niệm và ý thích chứng tỏ sự man rợ của ông ta là lập ra đấu trường. Nơi đó, được dùng để phô trương về lòng dũng cảm của con người và dã thú. Sức lực và tâm trí của các con thú và dũng sĩ giác đấu đã được rèn luyện và nuôi dưỡng để "giúp vui" cho ông ta và dân chúng.
Nơi này thực ra là một rạp hát ngoài trời rất lớn để dân chúng có thể đến để xem diễn kịch, nghe nhạc, nghe diễn thuyết ... Nhưng trên thực tế, các cuộc giác đấu đã xác định việc sử dụng, và cũng vì vậy được xem là một đấu trường hơn là một rạp hát. Nơi mà người ta đến để xem cảnh máu đổ thịt rơi, tiếng hét man rợ của kẻ thắng cuộc, tiếng gầm thét của những con thú dại và tiếng rên la của kẻ thua cuộc lẫn trong những hơi thở ngắn ngủi còn lại... Không những thế, nhà hát hay đấu trường này, lại còn có những những căn hầm bí ẩn, cùng với những lối đi ẩn khuất khó nhìn thấy, tạo nên một khung cảnh kỳ bí, và đó cũng là nơi mà tội ác bị trừng phạt và nhân đức được khen thưởng bởi một sự chọn lựa ngẫu nhiên, hoặc như một số người đã tin tưởng, là do định mệnh an bày.
Khi một kẻ bị buộc tội với một tội danh đủ quan trọng để nhà vua quan tâm, thì một thông báo sẽ được công bố cho dân chúng biết rằng vào một ngày nhất định nào đó, số phận của người bị buộc tội sẽ được quyết định trong đấu trường của nhà vua, một việc rất xứng đáng với tên gọi của nó, và xuất phát từ ý nghĩ quái đản của ông vua này. Không biết từ truyền thống nào, mà mọi người đều trung thành và chiều ý, cho dù không hẳn là hài lòng với sự ưa thích của ông ta, người đã đúc kết và thông qua mọi hình thức, tư tưởng và hành động để phát triển một cách rất phong phú của chủ nghĩa, hay đúng ra là những ý tưởng man rợ của ông ta.
Khi tất cả mọi người đã tập họp trong đấu trường, và nhà vua, được bao quanh bởi quần thần triều đình, ngồi ngất ngưởng trên ngai vàng ở một bên của đấu trường. Ông ta ra hiệu, một cánh cửa bên dưới ông ta mở ra, và tội nhân bước ra sân của đấu trường. Đối diện trực tiếp với anh ta, ở phía bên kia là hai cánh cửa bí mật nằm cạnh bên nhau và hoàn toàn giống hệt nhau. Người bị xét xử có bổn phận và đặc ân là đi thẳng đến trước hai cánh cửa này và chọn một cửa để mở ra, không một lời hay dấu hiệu hướng dẫn, hoàn toàn ngẫu nhiên, hoặc do số phận. Nếu cánh cửa được mở ra, mà bên trong là một con cọp đói, loại cọp dữ và hung ác nhất, thì ngay lập tức nó lao vào anh ta, và xé anh ta ra từng mảnh, như một sự trừng phạt cho tội lỗi của anh ta. Trong khi đó, những chiếc chuông sắt to lớn sẽ vang lên, cùng với những tiếng kêu gào của những những kẻ khóc mướn ở bên ngoài của đấu trường, và phần đông khán giả, sẽ cúi đầu u sầu, lầm lũi trở về nhà, với sự thương tiếc cho một người quá trẻ và đẹp trai, hoặc quá già và được kính trọng, đáng lẽ không phải gánh chịu một số phận thảm khốc như vậy.
Nhưng, nếu tội nhân mở cánh cửa khác, mà bên trong là một cô nương, người phù hợp nhất với tuổi tác và địa vị của anh ta mà nhà vua có thể chọn trong cung điện hoặc thần dân của ông; và anh ta, ngay lập tức, sẽ được kết hôn với cô nương này, như một phần thưởng cho sự vô tội. Cho dù anh ta đã có gia đình hoặc người yêu cũng không thể làm trái với ý định "khen thưởng" của nhà vua đã ban. Và như thế, một đám cưới tưng bừng sẽ diễn ra ngay trên đấu trường với đầy đủ nghi lễ và những chiếc chuông đồng sẽ ngân vang cùng với lời hò reo vui mừng của khán giả; rồi cô dâu và chú rể sẽ dắt tay nhau bước trên con đường được rắc đầy hoa để về nơi tổ ấm.
Tuy đây là phương pháp thực thi luật pháp có phần man rợ của nhà vua, nhưng hiển nhiên là có sự công bằng tuyệt đối. Tội nhân không thể biết đằng sau cánh cửa nào sẽ đem đến cho anh một người vợ đẹp hoặc sẽ bị làm mồi cho con cọp đói. Việc xét sử này không chỉ công bằng mà còn có tính xác định rõ ràng: "Người bị buộc tội sẽ bị trừng phạt ngay lập tức nếu anh ta có tội; và, nếu vô tội, anh ta được thưởng ngay tại chỗ, cho dù anh ta có thích hay không." Không có một lối thoát nào để ra khỏi sự phán xét tại đấu trường của nhà vua.
Phương thức trên của nhà vua rất phổ biến. Khi mọi người, từ vua quan cho đến thứ dân, tụ tập lại với nhau vào một trong những ngày thử thách lớn như thế, họ không bao giờ biết liệu họ sẽ được chứng kiến một cuộc giết chóc đẫm máu hay một đám cưới tưng bừng. Yếu tố không chắc chắn này đem đến cho quần chúng một cuộc giải trí hào hứng, và không ai có thể xem đó là một hành động không công bằng; vì có phải rằng tội nhân đã quyết định vận mệnh của mình bằng chính bàn tay của anh ta hay chăng?
oOo
Vị vua có phần dã man này có một cô con gái, mà dưới mắt của ông ta, là một người con gái hoàn hảo về mọi phương diện và tánh tình cũng rất giống ông ta là có phần hoang dại, dĩ nhiên là ông ta không những rất yêu thương, chiều chuộng cô con gái này, mà còn xem cô như báu vật, quý giá hơn cả nhân loại.
Trong số các cận thần của vua, có một người trẻ tuổi rất đẹp trai và thông minh, hành động rất lịch sự, với phong cách của những anh hùng, hiệp sĩ trong sách vở; hiên ngang hùng dũng làm say mê các cô công chúa hay con nhà quyền quý. Vì thế công chúa rất yêu thích chàng trai này. Và như tính tình của vua cha, cô đã say mê chàng trai này một cách cuồng nhiệt, và hạnh phúc bên nhau qua nhiều tháng. Cho đến một hôm nhà vua phát hiện ra mối tình vụng trộm này.
Vào thời bấy giờ thì chồng của công chúa là do vua cha chọn lựa, không ai được tự ý đến gần chứ nói chi là trở thành người yêu của công chúa; vì làm như thế là vượt lên trên quyền hạn của vua. Thế cho nên, ngay lập tức, nhà vua đã ra lệnh tống chàng trai này vào tù, và đưa ra bản thông báo về ngày xét xử tại đấu trường. Tất nhiên lần này là một dịp rất quan trọng và đặc biệt, cho nên nhà vua cũng như tất cả mọi người đều quan tâm đến diễn tiến của phiên xử này.
Về con cọp, thì nhà vua đã cho tìm được một con hung dữ nhất, lúc nào cũng gầm gừ, lồng lộn như một con quái vật. Trong khi đó, nhà vua cũng cho tuyển lựa, trong cung điện và cả quốc gia, một thiếu nữ đẹp nhất để xứng đôi với chàng trai tội nhân, trong trường hợp anh ta may mắn. Và như thế, việc sửa soạn đã xong, không có bất cứ điều gì, ngay cả cô công chúa có van xin, để có thể làm nhà vua đổi ý được; và nhà vua thì rất hài lòng về quyết định của ông ta, cũng như cảm thấy rất thích thú khi nghĩ đến lúc được xem diễn biến và kết quả của phiên xử, điều sẽ xác định xem liệu chàng trai trẻ có làm sai khi tự cho phép mình yêu công chúa hay không.
Ngày ấn định đã đến. Mọi người từ khắp nơi đã tụ tập chật cứng đấu trường; và còn một đám người rất đông tụ tập bên ngoài vì không đủ chỗ. Nhà vua và triều đình của ông ta đang ở vị trí của họ, đối diện với hai cánh cửa, hai cánh cửa định mệnh đó, giống nhau và lạnh lùng, bí ẩn, đến mức khủng khiếp.
Tất cả đã sẵn sàng. Nhà vua ra tín hiệu. Một cánh cửa bên dưới chỗ ngồi của hoàng gia mở ra, và người yêu của công chúa bước vào đấu trường. Cao ráo, trắng trẻo, đẹp trai, và sự xuất hiện của anh ta được chào đón bằng những tiếng trầm trồ thán phục và lo lắng. Hầu hết khán giả đã không biết rằng có một chàng trai trẻ oai hùng như thế đã sống trong cùng thời với họ như vậy. Thảo nào công chúa yêu anh ta! Thật là một điều không may khủng khiếp đã khiến cho anh ta phải đứng ở sân đấu trường trong ngày hôm nay!
Khi chàng trai tiến vào đấu trường, theo thông lệ, anh ta quay lại cúi đầu trước nhà vua: nhưng anh ta hoàn toàn không để ý đến nhà vua; đôi mắt của anh ta dán chặt vào công chúa, người ngồi bên phải vua cha. Nếu không có dòng máu nửa man rợ của vua cha đang chảy trong người, thì chưa chắc cô công chúa đã có can đảm để ngồi trên chiếc ghế của hoàng gia ở đấu trường, trong lúc này; thế nhưng cũng như vua cha, cô không những đã can đảm có mặt ở đấu trường, mà còn cảm thấy vô cùng thích thú.
Kể từ khi sắc lệnh ban hành, rằng người yêu của cô phải quyết định số phận của mình trong đấu trường của nhà vua, cô đã rất lo lắng về sự kiện trọng đại này. Nhưng với quyền lực, ảnh hưởng và bản lĩnh hơn bất kỳ người nào khác, cũng như với nhiều vàng bạc và châu báu, cô công chúa đã làm được điều mà chưa người nào khác có thể làm được, cô ta đã biết rõ bí mật đằng sau hai cánh cửa ở đấu trường; cái nào có con cọp và cái nào có người thiếu nữ xinh đẹp.
Không những công chúa chỉ biết sau cánh cửa nào ở đấu trường có người thiếu nữ xinh đẹp, mà còn biết người đó là ai. Đó là một tiểu thư con của một vị quan trong triều, một tiểu thư đẹp tuyệt trần, một vẻ đẹp khiến cô gái nào cũng ghen tức và thanh niên nào cũng mê đắm; dĩ nhiên là công chúa rất ghét cô ta. Công chúa đã nhìn thấy, hoặc có thể chỉ là tưởng tượng, rằng cô tiểu thư kia vẫn lén lút ném những cái nhìn say đắm vào người yêu của cô, và thậm chí, người yêu của cô cũng trao lại cho cô tiểu thư kia một vài cái liếc mắt đưa tình không kém phần nóng bỏng. Có lần họ đã trao đổi với nhau vài câu ngắn ngủi, có thể chỉ là câu chào hỏi xã giao, nhưng cũng có thể là những lời âu yếm, hẹn hò, nào ai biết được họ đã nói với nhau những gì? Cô tiểu thư kia quả thực là một thiếu nữ đáng yêu, thế nhưng cô ta đã dám liếc mắt đưa tình với người yêu của công chúa; và với dòng máu có chút man rợ của vua cha, cô đã cảm thấy căm ghét cô tiểu thư đó; người mà hiện giờ đang run rẩy vì sợ hãi cho tính mạng của người mình yêu trộm nhớ thầm, đồng thời đôi má cũng ửng hồng khi nghĩ đến cánh cửa của mình được mở ra và sẽ được sánh bước bên người mơ về nơi tổ ấm.
Khi người yêu của công chúa bước ra đấu trường, quay lại nhìn công chúa thì đôi mắt của họ đã chạm vào nhau, khi đó vẻ mặt của công chúa trắng bệch vì lo lắng. Qua đôi mắt ấy, với sự nhận xét tinh tế và giác quan thứ sáu, người yêu của công chúa đã đoán ra là với trí thông minh và quyết tâm, công chúa đã tìm ra bí mật của hai cánh cửa định mệnh kia. Thế cho nên, qua ánh mắt, chàng ta đã hỏi thầm "Cửa nào?" Và công chúa thì cũng hiểu rõ như nghe tiếng người yêu hét lên hỏi từ dưới sân đấu trường.
Một câu hỏi khẩn cấp trong tình trạng nguy kịch thì đương nhiên cần câu trả lời ngay tức thì. Tay phải của công chúa đang đặt trên lan can trước mặt. Công chúa nhẹ đưa ngón tay lên ra dấu thật gọn và thật nhanh, chỉ về phía bên phải. Không ai ngoài người yêu của cô nhìn thấy hành động này, bởi vì tất cả những con mắt của khán giả đều đang nhìn chăm chú vào chàng trai đang đứng dưới đấu trường.
Chàng trai quay lưng, và với những bước chân tự tin bước qua khoảng trống, tiến đến trước hai cánh cửa. Tất cả khán giả đều nín thở, tim như muốn ngừng đập, mắt nhìn chăm chú vào chàng trai. Không một chút do dự, chàng tiến đến cánh cửa bên phải và mở ra.
oOo
Đến đây, câu hỏi chính cho câu chuyện là: "Đằng sau cánh cửa đó là con cọp hay người thiếu nữ xinh đẹp?"
Càng suy nghĩ về câu hỏi này, chúng ta càng khó tìm ra câu trả lời. Nó liên quan đến sự tìm hiểu về trái tim của con người, và chúng ta đã biết "Trái tim có lý lẽ mà lý trí không biết đến" (*), nó dẫn chúng ta đi qua những quanh co của mê lộ, rất khó để tìm ra lối thoát. Quý đọc giả hãy nghĩ về điều đó, một cách công bằng, không phải là câu hỏi được đặt ra cho quý vị, mà là cho cô công chúa máu nóng, còn chút man rợ, linh hồn của cô ấy đang ở bên dưới ngọn lửa tuyệt vọng và ghen tị kết hợp. Một điều chắc chắn là cô công chúa sẽ mất người yêu, nhưng ai sẽ đoạt được anh ta?
Đã bao nhiêu lần, ngay cả trong những lúc tỉnh cũng như mơ, cô công chúa đã kinh hãi tột độ, lấy tay che mặt khi nghĩ đến cảnh người yêu của mình mở cánh cửa mà bên trong là con cọp hung ác đang nhe nanh vuốt đợi chờ anh!
Nhưng cũng đã bao nhiêu lần cô công chúa đã hình dung ra cảnh người yêu mở cánh cửa bên kia, trong cơn ghen tức điên cuồng, nghiến răng, bứt tóc, khi thấy người yêu sung sướng tột độ khi nhìn thấy cô tiểu thư xinh đẹp hiện ra đằng sau cánh cửa. Tâm hồn công chúa đã bùng cháy trong cơn đau đớn tận cùng khi thấy người yêu mình lao đến ôm người thiếu nữ kia, người có đôi gò má ửng hồng vừa e thẹn vừa sung sướng, và ánh mắt thì bừng lên rực rỡ trong niềm vui chiến thắng; còn ánh mắt của chàng thì sáng rực niềm vui vì thoát nạn. Trong khi đó những tiếng chuông đồng ngân vang hoà với tiếng reo hò hân hoan của đám đông; rồi người thầy tu tiến đến làm lễ hôn phối cho chàng và cô tiểu thư thành vợ chồng ngay trước mắt nàng; sau đó thì họ dắt tay nhau đi trên con đường trải đầy hoa, theo sau là những tiếng reo mừng, chúc tụng của đám đông, trong đó tiếng thét thất vọng của công chúa đã biến mất như viên sỏi chìm xuống biển sâu giữa cơn sóng gào của biển cả!
Hay tốt hơn hết là chàng ta chết ngay lập tức, và chờ đợi cô công chúa ở kiếp sau, hoặc ở một nơi nào đó, dẫu vẫn còn bán khai, nhưng may mắn hơn ở tương lai?
Chưa hết, còn con cọp khủng khiếp đó thì sao? Những tiếng gầm, những móng vuốt, những răng nanh với những dòng máu tung toé!
Quyết định của cô công chúa đã được đưa ra ngay lập tức, nhưng nó đã được đưa ra sau nhiều ngày và nhiều đêm cân nhắc đau khổ. Cô đã biết mình sẽ được hỏi, cô đã quyết định mình sẽ trả lời như thế nào, và không chút do dự, cô đã chỉ tay sang phải.
Câu hỏi về quyết định của cô công chúa là một câu hỏi không thể xem thường, và tôi, tác giả (Frank Stockton), không thể cho rằng mình là người có khả năng trả lời nó. Và vì vậy tôi xin dành lại cho tất cả quý đọc giả: "Người hay vật sẽ bước ra sau khi cánh cửa đã mở, Người Đẹp Hay Con Cọp?"
Bùi Phạm Thành
(Đặc San Lâm Viên)
Phỏng dịch theo nguyên tác:
The Lady, or the Tiger? by Frank Stockton
https://americanliterature.com/author/frank-stockton/short-story/the-lady-or-the-tiger
Người Đẹp Hay Con Cọp? là một thể truyện cổ tích của Frank Stockton được đăng lần đầu tiên trên tờ The Century vào năm 1882, đã chứng tỏ nghệ thuật tinh tế của truyện ngắn làm say mê độc giả. Tựa đề của câu chuyện này đã trở thành một thành ngữ có nghĩa là một vấn đề nan giải.
(*) The heart has its reasons which reason knows not.
-- Blaise Pascal
